TRÀ SỮA CHAGEE VÀ CHỦ QUYỀN VĂN HÓA

 https://nguoidothi.net.vn/tra-sua-chagee-va-chu-quyen-van-hoa-47568.html

    Nguyễn Thị Hậu      

Đường Đồng Khởi ở trung tâm TP. Hồ Chí Minh có lịch sử hình thành & phát triển hơn 160 năm (từ năm 1861). Đây là con đường xưa nhất từng mang tên Rue Catinat -Tự do và là Đồng Khởi từ sau năm 1975. Con đường bắt đầu từ giao cắt với bến Bạch Đằng - đường Tôn Đức Thắng ở phía bờ hữu ngạn của sông Sài Gòn đến Công trường Công Xã Paris, ngay phía trước tượng Đức Mẹ Nữ vương Hoà Bình của nhà thờ chính tòa Đức Bà Sài Gòn và bưu điện trung tâm Sài Gòn.

Trên con đường sầm uất này từ sáng đến khuya luôn nhộn nhịp và thời nào cũng có giá đất thuộc loại đắt đỏ nhất. Hai bên đường là những địa điểm lịch sử và dấu ấn văn hóa, kiến trúc của đô thị Sài Gòn: Dinh Thượng thư, trung tâm thương mại và rạp phim tại hành lang Eden, nhà sách Xuân Thu, khách sạn lâu đời và sang trọng: khách sạn Intercontinental từ năm 1880, khách sạn Majestic từ năm 1925, khách sạn Grand từ năm 1930, khách sạn  Caravelle, Nhà hát thành phố... Bởi vậy, đây là “con đường di sản” của thành phố, vì chứa đựng những giá trị độc đáo: di sản vật thể là những công trình cổ xưa, là mặt bằng bất động sản giá cao chót vót, là cảnh quan một tuyến đường đi bộ với các công viên nhỏ làm nơi nghỉ chân cho khách bộ hành, hàng cây xanh hiền hòa, di sản phi vật thể là ký ức, nỗi nhớ của nhiều thế hệ người Sài Gòn và du khách về những địa chỉ văn hoá tại con đường trung tâm thành phố, sang trọng mà gần gũi với du khách và mọi tầng lớp cư dân đô thị.

Hiện nay một phần quá khứ của Sài Gòn trên con đường này chỉ còn trong ký ức của những người ở độ tuổi 50, 60 trở lên. Đó là sự biến đổi của cả tuyến đường do những công trình mới, sự “biến mất” của công viên Chi Lăng, khu Eden, tiệm cà phê nổi tiếng Givral... Từ nhiều năm trước người Sài Gòn đã phải ngậm ngùi “C’est fini Givral”, còn hôm nay khi tiệm Brodard (góc Đồng Khởi – Nguyễn Thiệp) tháo bảng hiệu chưa kịp làm người ta rưng rưng thì đã phải giật mình vì sự xuất hiện phông nền đỏ chói của Chagee - một thương hiệu trà sữa của Trung quốc.

Ngay lập tức một làn sóng phẫn nộ dậy lên, bởi vì ứng dụng toàn cầu của thương hiệu này chứa hình ảnh "đường lưỡi bò" phi pháp trên biển Đông! Và chỉ sau vài ngày trước sự phản ứng dữ dội của người dân Việt Nam, Chagee đã phải âm thầm gỡ bỏ cái màu đỏ ngạo nghễ tại "mặt bằng vàng" giữa trung tâm thành phố, dù còn đang sửa chữa và chưa kịp khai trương.

***  

Từ tháng 4.1922, Sở Quy hoạch - kiến trúc TP.HCM tổ chức công bố quy chế quản lý kiến trúc TP.HCM. Theo đó, địa bàn TP.HCM có 6 khu vực di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh, bảo tồn, bao gồm: Đặc khu chợ Bến Thành (quận 1), Hồ Con Rùa và khu biệt thự (quận 3), khu vực đường Nguyễn Trãi - Phù Đổng Thiên Vương - Lương Nhữ Học - Hải Thượng Lãn Ông (quận 5), khu vực chợ Bình Tây (quận 6), khu vực Làng đại học (phường Bình Thọ, TP Thủ Đức). Khu trung tâm TP.HCM có 4 tuyến đường đi bộ gồm: đường Nguyễn Huệ, đường Đồng Khởi, đường Bùi Viện, đường Nguyễn Văn Bình.

              Theo Sở Quy hoạch - kiến trúc, quy chế quản lý kiến trúc này là cơ sở để cơ quan chức năng quản lý cảnh quan đô thị, kiến trúc các công trình xây dựng theo quy hoạch, kiểm soát việc xây dựng mới, cải tạo chỉnh trang đô thị, bảo vệ cảnh quan, bản sắc văn hóa dân tộc. Đây là một động thái tích cực để bảo tồn tính toàn vẹn những cảnh quan lịch sử của thành phố. Bởi vì "Giá trị kinh tế - văn hóa của cả khu vực di sản lớn hơn và bền vững hơn nhiều lần giá trị từng công trình đơn lẻ". Tuy nhiên, tính nguyên vẹn của di sản văn hoá phi vật thể chưa được thể hiện: đó là cần bảo toàn tính lịch sử, ký ức văn hoá, những thương hiệu có giá trị là di sản văn hoá.

Là con đường mang dấu ấn lịch sử, các cơ sở thương mại – dịch vụ và công trình kiến trúc lâu đời tại đây đã trở thành “thương hiệu văn hoá” của đô thị Sài Gòn và mang tính quốc tế. Mỗi thương hiệu mới khi xuất hiện ở đây cần mang giá trị văn hoá tiêu biểu của TP. Hồ Chí Minh, của Việt Nam và hướng đến giá trị nhân văn toàn cầu. Bảo toàn điều đó chính là bảo tồn di sản văn hoá, là bảo vệ “chủ quyền văn hoá”, đồng thời thể hiện sự hội nhập văn hoá.

Không thể tránh khỏi sự thay đổi, biến đổi trong quá trình phát triển đô thị, nhưng tại khu vực di sản cần có sự “bảo trợ”, hỗ trợ của chính quyền, thông qua luật pháp và chính sách để thực hiện bảo tồn di sản và chủ quyền văn hoá từ những thương hiệu của các cơ sở kinh tế - dịch vụ. Những chính sách nhằm bảo vệ văn hoá truyền thống tại đây, tạo điều kiện để các thương hiệu có giá trị văn hoá cao của Việt Nam và quốc tế hiện diện. Sự “đánh đổi” một thương hiệu như Eden, Givral hay Brodard dù bằng bất cứ giá nào cũng là xoá bỏ di sản văn hoá, không gì bù dắp được!

Huống hồ, nhãn hàng trà sữa Chagee từng bị người tiêu dùng phát hiện quảng bá “đường lưỡi bò” phi pháp lại được phép hiện diện ngay giữa “vùng lõi di sản đô thị” của TP. Hồ Chí Minh, thậm chí khi bị người tiêu dùng Việt Nam tẩy chay Chagee vẫn giữ nguyên hình ảnh quảng bá sai trái trên website của họ!

Cần nhận thức rõ đây là sự vi phạm chủ quyền quốc gia từ góc độ văn hoá, là sự thôn tính chủ quyền văn hoá! “Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu, một trăm năm nô lệ giặc Tây”* nhưng chủ quyền quốc gia và văn hoá Việt không mất, đồng thời tiếp nhận thêm những thành tựu văn minh tiến bộ. Đó là vì cha ông ta giữ được văn hoá từ làng xóm, từ gia đình, tiếp nhận đúng những gì làm giàu thêm cho tri thức và văn hoá, không “bán rẻ” các giá trị văn hoá Việt Nam…

Hiện nay và trong tương lai, tại các thành phố lớn quá trình “hiện đại hoá” ngày càng mạnh mẽ, thể hiện bằng sự hiện diện các công trình mới, các nhãn hàng sản phẩm quốc tế ngày càng nhiều. Tuy nhiên nếu để những nhãn hàng có kiểu ứng xử sai trái tương tự Trà sữa Chagee xuất hiện và tồn tại, dần dẫn sẽ dẫn đến sự “nô lệ” văn hoá, tình trạng này còn nguy hiểm hơn sự phụ thuộc về kinh tế hay chính trị. Cảnh báo điều này không thừa, bởi vì một thành phố mất bản sắc riêng, một quốc gia mất chủ quyền văn hoá là sẽ mất tất cả!

* Lời bài hát Gia tài của mẹ của Trịnh Công Sơn.
P/S. Sau những phản ứng của người Việt Nam, Chagee đã gỡ bảng hiệu tại đây!