Mất bốn tháng lockdown nhưng những tháng trước và sau đó đều ở trong tình trạng “bình thường mới”, phần lớn công việc của mình chuyển sang online: dạy học, hội họp tham gia các dự án, tham gia hội đồng đánh giá, nghiệm thu đề tài NCKH hay bảo vệ thạc sĩ, tiến sĩ... Ngoài ra còn tham gia nhiều buổi báo cáo, thảo luận hay trò chuyện online, được biết thêm nhiều lĩnh vực khác và cũng cho mình thêm niềm vui sống.
@ NĂM COVID-19 THỨ HAI ĐÃ QUA!
KHÔNG CHỈ LÀ CHUYỆN TẤM CÁM
MINH MẠNG – TỰ ĐỨC VÀ NHỮNG LẦN LỠ HẸN CỦA NGƯỜI VIỆT (Midnight Talks)
Tối qua mình tham gia cuộc trò chuyện này, từ 21g – 24g. Người tham gia lúc
đông nhất đến hơn 700 và ngồi đến cuối cũng khoảng 500 người. Có nhiều người
quen biết, thân thiết do cùng nghề, cùng sự quan tâm về lịch sử... Nhiều người
mình từng đọc nhưng chưa quen chưa gặp. Nhưng người tổ chức Midnight Talks là Nguyễn Cảnh Bình thì hai chị em đã có dịp gặp nhau ở tận... Hungary từ
10 năm trước, người dẫn là Vũ Đức Liêm mình đã đọc nhiều bài viết của anh, còn
diễn giả Trần Đức Anh Sơn thì quá thân, hai chị em số phận dịch chuyển như nhau
trong quá trình làm việc, một phần quan trọng do thẳng thắn và biết từ bỏ nơi
không phải của mình.
Cuộc trò chuyện thú vị ngay từ những phát đầu và càng về sau càng hấp dẫn,
không chỉ vì các vấn đề của triều Nguyễn mà khoảng hơn mười năm trở lại đây, đã
có nhiều nghiên cứu, đánh giá khác trước, công khai, công minh và khách quan hơn.
Có thể nói cuộc hội thảo quốc tế về CHÚA NGUYỄN VÀ VƯƠNG TRIỀU NGUYỄN tổ chức tại
Thanh Hóa năm 2008 là dấu mốc cho sự thay đổi này. Tư liệu lịch sừ, công trình
nghiên cứu nước ngoài được dịch, xuất bản nhiều hơn, mạng internet giúp kiến thức
phổ biến nhanh chóng hơn, và sự lạc hậu trong chương trình dạy và học lịch sử -
nhất là ở bậc phổ thông - cũng làm tăng thêm sự quan tâm của xã hội với lịch sử,
đặc biệt là lịch sử thời Nguyễn và lịch sử hiện đại VN.
Trong bối cảnh đó, những người nghiên cứu lịch sử có bản lĩnh và tri thức đã
có thể tìm thấy những câu trả lời cho mình trong nhiều vấn đề lịch sử còn bị đánh
giá thiên lệch, thậm chí cực đoan “bảo hoàng hơn vua”. Những câu hỏi nhẹ nhàng mà
sắc sảo của anh Vũ Đức Liêm, sự lý giải cặn kẽ, khúc chiết và logic của Trần Đức
Anh Sơn đã thể diện điều đó. Một điều nữa mình tâm đắc là các câu trả lời luôn
là một “sự lý giải” từ góc độ tiếp cận, từ tư liệu lịch sử mới, từ so sánh đối
chiếu các sự kiện trong bối cảnh trong nước và rộng hơn... do vậy luôn “mở’, không
trả lời kiểu chắc “như đinh đóng cột” và khẳng định “chỉ như thế”. Bởi lịch sử
càng lùi xa càng ở “phổ rộng’ thì càng rõ ràng từng chi tiết.
Hai vấn đề chốt của Midnight Talks (mình nhớ không thật chính xác câu chữ, nhưng nội dung thì đúng) là:
1/ Thời Tự Đức mất nước vào
tay Pháp là tất yếu. Có những nguyên nhân nào?
2/ Quan hệ với Trung Hoa có
ảnh hưởng thế nào đến triều Nguyễn (nói riêng và lịch sử VN nói chung)
Là một người tham gia nhưng mình cũng bị Nguyễn Cảnh Bình “túm” phải, cũng
tham góp vào 2 vấn đề trên mà Vũ Đức Liêm đặt ra cho một số anh chị khác. Thời
gian của nói chuyện không cho phép nên mình tham gia 2 ý kiến ngắn. Bây giờ viết
lại mình diễn giải rõ hơn 1 chút.
Vấn đề 1/ Có nguyên nhân nội tại: đến thời Tự Đức triều Nguyễn chưa có được sự
thống nhất thực sự về “lòng dân”, hậu quả của hơn 200 năm đàng trong – đàng ngoài,
Tây Sơn – Nguyễn Ánh... Gần hơn là việc lập kinh đô ở Huế, ở phía Bắc thì xóa bỏ
vị thế “kinh đô ngàn năm” của Thăng Long; phía Nam sau loạn Lê Văn Khôi thành
Gia Định cũng bị phá đi và xây lại Thành Phụng nhỏ hơn nhiều. Kiểu như phá di sản
(vật chất, tinh thần) của triều trước nên gây ra sự “tổn thương tinh thần” không
nhỏ cho cộng đồng. [Thật ra hiện tượng này thường phổ biến, phản ánh tâm thế “bên
thắng cuộc” muốn giữ ổn định “đồng nhất tinh thần” và bảo vệ thành quả sau chiến
tranh]
- Cải cách xã hội luôn bắt đầu từ sự “thuyết phục” nhau thực hiện điều tốt,
có lợi, cả hai bên thuyết phục và bị thuyết phục đều “thắng” vì xã hội phát triển
hơn, kịp với thời đại. Thế nhưng dường như ở VN mình cả 2 yếu tố biết nói (thuyết
phục) và biết nghe (chấp nhận cái mới, khác biệt) đều kém. Quan văn “trình bày”
thì quan võ “nạt nộ” ngay, phe “chủ chiến” thường thắng phe “chủ hòa”. Mà cải cách
là quá trình lâu dài khéo léo, biết học người khác, chứ không thể “thần tốc” hay
quyết tâm chính trị mà được.
Tính cách văn hóa của dân tộc có can dự vào quá trình lịch sử, thậm chí còn
góp phần làm nên số phận dân tộc.
Vấn đề 2/ Quan hệ Việt Nam – Trung Hoa trong lịch sử
khá phức tạp. VN luôn đánh thắng kẻ thù phương Bắc nhưng thắng xong rồi thì triều
cống và ứng xử đúng như nước nhỏ với nước lớn. Tâm lý mặc cảm với nền văn minh
vĩ đại của Trung Hoa mâu thuẫn với tâm lý tự tôn “luôn chiến thắng chúng mày” tạo
nên ứng xử khá là “linh hoạt”, kiểu khôn lỏi của anh nông dân trong “cây tre trăm
đốt” để có cái lợi nhỏ cho mình. Mặt khác thế giới Trung Hoa là hình mẫu, quen
thuộc ngàn năm nên VN hầu như không nhìn ra ngoài, nhìn thấy gì khác mình.
Điều này hạn chế sự hội nhập với thế giới ngay từ
khi tiếp xúc với văn minh phương Tây với nhiều yếu tố quá lạ lẫm khác biệt, dẫn
đến sự “từ chối” mở cửa như trong thời Nguyễn.
Với mình, bài học từ lịch sử VN luôn là: đừng chỉ nhìn
vào nhau (nhìn vài nước bên cạnh, tức là đừng chỉ nhìn vào ao làng) để rồi cứ “mặc
cảm” hay “tự hào”, mà hãy nhìn ra bên ngoài, ra đại dương, rồi nhìn lại chính mình.
Mới thấy nước mình đang ở đâu, thế nào, mới có thể quyết định đi đường nào tốt
nhất!
Cám ơn các bạn Nguyễn Cảnh Bình, Vũ Đức Liêm và Trần
Đức Anh Sơn và các anh chị khác đã gợi mở và kiến giải một cách thẳng thắn,
khoa học những vấn đề lịch sử của Triều Nguyễn mà cho đến bây giờ, vẫn còn có
người cho rằng đó là vấn đề “tế nhị, nhạy cảm”!
Hy vọng sẽ có thêm nhiều buổi sinh hoạt khoa học thú vị và bổ ích như vậy.
P/S/. Sau buổi trò chuyện, nghĩ mãi, mình chợt tự hỏi:
Với tất cả những nguyên nhân cả khách quan và chủ quan mà các diễn giả và khách
mời đã nêu ra, liệu có thật sự chúng ta đã LỠ HẸN với thế giới – như chủ đề của
Midnight Talks? Vì phải có HẸN thì mời LỠ, còn không hẹn, thậm chí
không biết hay là không muốn HẸN thì làm sao có thể LỠ HẸN? :)
Mối quan hệ liên kết sống còn giữa TP HCM và các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long
Tôi luôn quan tâm đến sự phát triển của miền Tây, không chỉ vì tình cảm với quê hương mà còn từ góc độ người nghiên cứu lịch sử - văn hóa và có nhiều cơ hội tham gia Quy hoạch Tổng thể phát triển kinh tế xã hội của một số địa phương.
Đối với DIỄN ĐÀN MEKONG
CONNECT tôi được tham dự vài lần và học
hỏi được nhiều từ những người hoạt động thực tiễn có trình độ, từ các nhà quản
lý có tâm với cuộc sống của nông dân và với sự tồn tại của ĐBSCL.
Cám ơn chị Vũ Kim Hạnh đã
"connect" tôi với những hoạt động bổ ích
này ❤
***
Đồng
bằng sông Cửu Long không chỉ là vựa lúa cung cấp lượng gạo xuất khẩu lớn
nhất nước ta, mà còn là nơi cung cấp lương thực thực
phẩm, hàng nông sản, nhất là các mặt hàng tươi sống cho thị trường TP. HCM.
Không chỉ vậy, miền Tây còn là nơi có nguồn nhân lực dồi dào cho các khu công
nghiệp, khu chế xuất ở ĐNB, cũng như có số lượng lớn người lao động tham gia
vào khu vực kinh tế phi chính thức ở TPHCM. Hiện tượng “nhập cư” vào nơi có tốc
độ phát triển kinh tế và đô thị hóa nhanh là một quy luật của quá trình CNH – HĐH.
Tuy nhiên hiện
tượng nông dân miền Tây phải ly nông
và ly hương đổ
lên TP. HCM và miền ĐNB chủ
yếu là từ nguyên nhân kinh
tế - xã hội ở miền Tây. Người dân
miền Tây vốn năng động và rất chịu khó trong làm ăn, khi bỏ quê ra đi là họ đã cùng
đường và phải “tự cứu mình”. Sự dịch chuyển lao động của
nguồn nhân lực phần lớn chất lượng thấp, tâm lý lối sống “tạm
cư” đến đô thị và các khu công nghiệp, trở thành
một yếu tố làm cho chất
lượng sống những khu vực này không ổn định. Bất ổn từ nông thôn - nông nghiệp
là nguy cơ tiềm ẩn dẫn đến sự bất ổn ở đô thị và các khu công nghiệp.
Chính vì vậy, trận đại dịch khắc
nghiệt vừa qua đã làm bộc lộ những
bất ổn này và cho thấy, thực tế hệ thống an sinh xã hội của TP.HCM (và cả miền
ĐNA) vô cùng mong manh, đã không thể đảm bảo cho người dân một cách tối thiểu
những mặt hàng “thiết yếu”, khi giao thương từ miền Tây lên thành phố bị đình
trệ và cắt đứt trong vài ngày! Hàng hóa miền Tây ùn ứ, đổ bỏ trong khi người
thành phố thiếu đói. Hàng triệu người lao động phải “di tản” khỏi thành phố
trong thiếu đó và lo sợ dịch bệnh. Nguồn nhân lực ở TP. HCM thiếu hụt nghiêm
trọng!
Đây là hậu quả của thực trạng
từ nhiều năm nay đồng bằng sông Cửu Long không được đầu tư trở lại một cách
xứng đáng, TP. HCM không tích lũy đủ nguồn lực để củng cố và phát triển hệ
thống an sinh xã hội chăm lo cho người lao động.
Từ góc độ lịch sử, SG - TP.
HCM có vị thế là trung tâm, đầu mối kinh tế của ĐBSCL, tiêu biểu cho văn hóa Nam
bộ. Đó là vì truyền thống quan hệ khắng khít cùng làm ăn và chia sẻ mọi cơ hội
và lợi ích cho nhau giữa thành phố và khu vực miền Tây.
Được đứng cạnh hai "chị đại" yêu quý Nhà báo Nguyễn Ngọc Hải và Nguyễn Thế Thanh
CUỘC SỐNG VẪN PHẢI TIẾP TỤC
CÔNG TRÌNH KHOA HỌC MÀ THẤM ĐẪM “TÂM HỒN SAIGON.”
Nhà báo Nguyễn Thị Ngọc Hải phỏng vấn TS. Nguyễn Thị Hậu – Tổng Thư ký Hội KHLS. TPHCM
PHẠM ĐOAN TRANG
Người ra bỏ tù em 9 năm vì lời nói tự do
46 năm trước ở Sài Gòn một con đường mang tên Tự
do đã không còn nữa
Sáng nay
Tôi ngồi quán cà phê Tự do ở thủ đô Hà Nội
Nghe xung quanh thì thầm về bản án
Cho một CON NGƯỜI tranh đấu vì Tự do!
14.12.2021
NỖI ÁM ẢNH CỦA QUÁ KHỨ
Trần Quốc Vượng Nước Việt Nam ta hiện là một quốc gia kém phát triển về mọi mặt, vừa lạc hậu, vừa lạc điệu với một thế giới nhìn chung...
-
1. Về nội dung - Chủ đề rất hay, đang và luôn được nhiều người quan tâm tìm hiểu, không chỉ từ góc độ “lịch sử - nguồn gốc tổ tiên” mà còn...
-
Bạn hỏi: sao đi Mỹ về im lặng thế, không thấy viết gì? Tôi đi Mỹ trong một tâm trạng nhạy cảm đến mức gần như căng thẳng. Nhờ vậy, tất cả ...
-
Một người bạn fb bất ngờ ra đi. Post bài thơ rất hay của bạn. Tôi biết Cao Hải Hà qua mạng Yahoo blog và sau là FB. Vài lần gặp Hà ở chỗ ...