TP Hồ Chí Minh có đủ khả năng trở thành trung tâm văn hóa lớn

 

Thưa TS Nguyễn Thị Hậu, nhìn lại hành trình 50 năm kể từ ngày thống nhất, theo bà, đâu là những biến chuyển rõ nét nhất trong bản sắc văn hóa của Sài Gòn - TP.HCM?

Sài Gòn vốn là một thành phố đa dạng về văn hóa, bắt nguồn từ đa dạng về nguồn gốc và cộng đồng dân cư. Quá trình thay đổi, biến động dân cư từ sau 1975 có tác động lớn đến đặc điểm này: văn hóa ngày càng đa dạng, phức tạp hơn, tuy vẫn lưu giữ được vài đặc trưng riêng của đô thị phương Nam nhưng vẫn chưa kịp định hình một nền văn hóa của thành phố hiện đại nhất của đất nước Việt Nam thống nhất.

Làm thế nào mà bản sắc văn hóa đa dạng, với sự giao thoa của nhiều vùng miền và cả yếu tố quốc tế, đã hòa quyện vào nhịp sống hiện đại, năng động của TP.HCM ngày nay? Theo quan sát và nghiên cứu của bà thì đâu là nét đặc trưng nhất của sự hòa quyện đó?

Sự đa dạng, giao thoa văn hóa hòa quyện vào nhịp sống hiện đại của Sài Gòn có từ khi khởi lập đô thị này, bắt nguồn từ tâm thức cởi mở, khoan dung của cộng đồng lưu dân biết thích nghi và chấp nhận “vùng đất mới” như nó vốn có! Thấu hiểu đặc điểm tự nhiên và tâm tính con người, tự mình thay đổi để “tứ hải giai huynh đệ” và đạt hiệu quả cao trong “công chuyện làm ăn”. Sự hòa quyện này thể hiện rõ nét ở tính cách dễ chấp nhận những điều mới mẻ, không kỳ thị sự khác biệt. Chung sống hòa hợp nhưng không để kẻ mạnh lấn lướt, luôn nâng đỡ những gì “yếu thế”. Quá trình bảo vệ bản sắc riêng diễn ra liên tục trong xu hướng có biến đổi nhất định để phù hợp với bối cảnh xã hội mới.

"Tầm nhìn bứt phá" của TP.HCM thường được nói đến về kinh tế, hạ tầng. Vậy theo góc nhìn văn hóa, "tầm nhìn bứt phá" đó nên được hiểu như thế nào, thưa bà?

Sự “thiệt thòi” của TP. HCM là thường được nhìn nhận, đánh giá là “một trung tâm kinh tế lớn” mà ít được chú ý đến văn hóa và tiềm năng văn hóa của đô thị này. Vì vậy sự “bứt phá”, phát triển kinh tế, hạ tầng cơ sở luôn được đặt lên hàng đầu, còn văn hóa thì phát triển chưa xứng tầm với tiểm năng và di sản của vùng đất này!

Hiện nay, “tầm nhìn bứt phá” về văn hóa của thành phố là cần tạo mọi điều kiện (cởi mở về tinh thần, cơ chế chính sách phù hợp, nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất – kỹ thuật hiện đại, nhân lực chất lượng cao...) để khơi dậy và phát triển các nguồn lực và tài năng văn hóa của thành phố. TPHCM hoàn toàn có đủ khả năng trở thành trung tâm văn hóa lớn của khu vực, trong đó các ngành công nghiệp văn hóa có lợi thế phát triển nhanh mạnh từ sự phát triển của kinh tế và công nghệ cao, hiện đại. Đặc biệt từ truyền thống nguồn lực “xã hội hóa” – tức các nguồn lực tư nhân, cộng đồng – đầu tư vào các loại hình sản phẩm và hoạt động văn hóa từ truyền thống đến hiện đại, từ di sản vật thề đến di sản phi vật thể.

Ông/bà đánh giá thế nào về sự xuất hiện của các loại hình văn hóa, nghệ thuật, giải trí mới, hiện đại tại TP.HCM? Làm sao để sự phát triển hiện đại không làm mất đi mà còn làm giàu thêm cho bản sắc văn hóa? 

Sự xuất hiện các loại hình văn hóa nghệ thuật mới luôn diễn ra tại Sài Gòn ngay từ thời kỳ khởi lập và trong những giai đoạn phát triển: văn chương, sân khấu, báo chí, điện ảnh, bảo tàng, thư viện, nhà hát... từ cuối thế kỷ 19 đến nửa đầu thế kỷ 20, rồi nửa sau thế kỷ 20 sang thế kỷ 21 là làn sóng truyền hình, truyền thông hiện đại, internet... Tất cả thể hiện quy luật “không chối từ”, một bản sắc văn hóa đa dạng, hiện đại và xu hướng “văn hóa đại chúng” của đô thị Sài Gòn. Trên cái nền “văn hóa đại chúng” (không nên hiểu như “văn hóa quần chúng”) những di sản riêng được nâng tầm trở thành văn hóa đỉnh cao, như Đờn ca tài tử Nam bộ và nghệ thuật Cải lương Nam bộ.

Nếu hiểu rõ và tôn trọng vị thế, bản sắc văn hóa vùng đất Nam bộ mà tiêu biểu là Sài Gòn – TPHCM thì sẽ đủ bản lĩnh và tình cảm để xây dựng một thành phố hiện đại mà không phá bỏ những di sản văn hóa độc đáo có từ hàng ngàn, hàng trăm năm, không làm tổn thương ký ức lịch sử của nhiều thế hệ về vùng đất và thành phố này. Đồng thời sẽ làm giàu hơn cho văn hóa thành phố từ việc bảo tồn di sản cũng như sáng tạo thêm những di sản mới (hy vọng thế!).