14/07/2013 17:10 (GMT + 7)
TTCT - Nửa đầu thế kỷ trước, ở Sài Gòn -
Chợ Lớn làm ăn, Huỳnh Văn Hoa và Quách Diệm được thương giới nghiêng
mình nể phục, liệt vào hạng thượng thừa “Bạch thủ thành gia” (tay trắng
nên nhà).
Nhà Chú Hỏa - Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM hiện nay - do ông Huỳnh Văn Hoa xây xong năm 1934 - Ảnh: Minh Đức
Tin bài liên quan
Khách sạn Majestic, Bảo tàng Mỹ thuật hay chợ Bình Tây
mà nay còn thấy chỉ là một phần nhỏ trong thành tựu kinh doanh của họ.
Thật trớ trêu là họ và tên hai đại gia này trước giờ bị gọi sai bét!
Chú Hỏa, họ và tên
Người Sài Gòn nhiều thế hệ vẫn hay nhắc đến nhân vật
“Chú Hỏa” - một trong tứ đại hào phú lừng lẫy của Sài Gòn xưa mà dân
gian đúc kết “Nhất Sỹ, nhì Phương, tam Xường, tứ Hỏa” (*) với những giai
thoại ly kỳ cả về tài sản và đời riêng.
Hiện nay, tại tòa nhà tiêu biểu của “Chú Hỏa” - nơi
đang là Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM (số 97 Phó Đức Chính), ở tấm biển inox
ghi lược sử tòa nhà đặt trang trọng ngay lối đi bên trái cửa chính viết:
“Hui Bon Hoa tên thật là Hứa Bổn Hòa”. Cách xác định Hui Bon Hoa là Hứa
Bổn Hòa cũng thấy trên Wikipedia và rất nhiều bài viết.
Thế nhưng hồi năm 1960, ông già bác cổ Vương Hồng Sển
đã tỏ ra cẩn thận khi viết trong Sài Gòn năm xưa: “Hui Bon Hoa, tục danh
“Chú Hỏa”, mặc dầu về sau danh vọng lớn, địa vị cao, cũng không ai gọi
“Ông Hỏa” bao giờ. Sớm nhập Pháp tịch nên ký âm theo Pháp ngữ làm vậy
rồi gọi như vậy cho đến đời đời, không rõ theo Hán tự hà danh hà tánh?”
(bản in 1997, tr.284).
Xưa hơn nữa là hồi năm 1924, Đào Trinh Nhất viết:
“Trong bọn Hoa kiều bây giờ, duy chỉ có Hoàng Trọng Tán là giàu nhất, tư
bản có đến 3.000 vạn, trong Nam kỳ đã suy tôn lên làm ông vua tiền bạc,
hay là ông vua nhà cửa, vì Hoàng có nhiều nhà cửa đất cát lắm”. Hoàng
(Huỳnh) Trọng Tán là con thứ ba của Chú Hỏa, là người kế nghiệp lãnh đạo
Công ty Hui Bon Hoa. Hồi ấy, Đào Trinh Nhất đã gọi đúng họ
(Hoàng/Huỳnh) của gia tộc này nhưng do không gắn kết mối liên hệ cha con
giữa Chú Hỏa với Huỳnh Trọng Tán nên người sau không lưu ý.
Phần viết về Hoa kiều Việt Nam trong Hoa kiều chí cho
biết Hui Bon Hoa tên chữ Hán là Huỳnh Văn Hoa (). Họ Huỳnh cũng có thể
đọc/viết là Hoàng, nhưng theo thói quen của người Hoa ở miền Nam, khi tự
phiên âm họ này sang chữ Việt thì người ta đều viết là Huỳnh.
Hui Bon Hoa là cách phiên âm từ tên gốc Hán theo âm Hạ
Môn (Trung Quốc) có ảnh hưởng bởi cách phiên âm của người Anh vào cuối
thế kỷ 19. Còn Hứa Bổn Hòa là cách đoán mò của người Việt khi nhìn thấy
chữ Hui Bon Hoa mà không thấy mặt chữ Hán, thêm câu chuyện mê tín “Con
ma nhà họ Hứa” không biết nguồn cơn ra sao lại xuất phát từ nhà cũ của
Chú Hỏa rồi lan truyền khắp Sài thành khiến nhiều người tin chắc ông này
họ Hứa.
Lược sử một số cơ sở phúc lợi của cộng đồng người Hoa
ghi nhận hai anh em Trọng Huấn và Trọng Tán là sáng lập viên của nhiều
nơi, tiêu biểu như Phước Thiện y viện (nay là Bệnh viện Nguyễn Trãi),
Thành Chí học hiệu (nay là Trường THCS Minh Đức, đường Nguyễn Thái Học,
Q.1), hiến đất xây Bệnh viện Maternité Indochinoise (Bảo sanh viện Đông
Dương, nay là Bệnh viện phụ sản Từ Dũ), chùa Phụng Sơn (đường Nguyễn
Công Trứ, Q.1).
Đầu thế kỷ 20, người con thứ hai của Chú Hỏa là Huỳnh
Trọng Huấn trở về Hạ Môn (Trung Quốc) mở Công ty địa ốc Huỳnh Vinh Viễn
Đường (). Khu nhà trụ sở công ty này ngày nay là một trong 10 di tích
kiến trúc danh tiếng ở đảo Cổ Lãng, năm 2002 được liệt hạng di tích lịch
sử kiến trúc trọng điểm của thành phố Hạ Môn, vừa là trường biểu diễn
nghệ thuật, vừa là địa chỉ du lịch, phong cách xây dựng gần giống Bảo
tàng Mỹ thuật TP.HCM.
Hồi tháng 5-2009, một đoàn công tác điền dã từ quê
hương “Chú Hỏa” gồm các nghiên cứu viên thuộc Học hội lịch sử Hoa kiều
và Bảo tàng lịch sử Hoa kiều Tuyền Châu đã đến Sài Gòn, thăm Bảo tàng Mỹ
thuật và nhiều di tích kiến trúc khác cùng khu mộ gia tộc Huỳnh Văn Hoa
ở Bình Dương. Mục đích của đoàn công tác này là nhằm thu thập tư liệu
để bổ sung cho các hồ sơ di tích kiến trúc nghệ thuật có liên quan gia
tộc Huỳnh Văn Hoa ở Hạ Môn, Tuyền Châu, một mặt nhằm phục vụ các nghiên
cứu về lịch sử Hoa kiều.
Tên thật của Quách Đàm
Cũng tương tự những lầm lẫn trong tên gọi “Chú Hỏa”,
ông Quách Đàm - người mà nay bức tượng vẫn được đặt ở chợ Bình Tây (Q.6)
- lại không phải tên là Đàm. Tên thật ông này là Diệm (cũng đọc Diễm).
Về sự lầm lẫn này có thể từ một trong hai nguyên nhân:
một là nhìn lầm mặt chữ, có thể là do người Việt đầu tiên đã sơ ý nhìn
chữ Diệm ra chữ Đàm rồi phiên âm sai, vì chữ Diệm dễ lầm với mấy chữ Đàm
như sau: (đàm, viết lối hành thư), (đàm), (đàm), (đàm); hai là nghe
lầm âm, việc này có thể do người Pháp ký âm và viết tên Quách Diệm là
Quach Dam (Quach-dam) bởi nghe người Triều Châu phát âm Diệm là “iam”,
gần như âm Đàm.
Trên những văn bản chữ Hán do các học giả Hoa kiều ở
Chợ Lớn như Lý Văn Hùng, Thi Đạt Chí... viết trong khoảng 1950-1960 đều
viết Quách Diệm, trong Hoa kiều chí - Việt Nam (Đài Bắc, 1958) và Quảng
Đông tỉnh chí - Hoa kiều chí (1996) đều viết tên là Diệm, tiểu sử nhân
vật này trong các sách kể trên đều không nói Quách Diệm còn có tên khác
là Đàm.
Kẹt một nỗi là tên Quách Đàm đã trở nên rất phổ biến,
từ cửa miệng cho đến tất cả các bài viết bằng tiếng Việt gần 70 năm qua,
đến như Tsai Maw Kuey trong luận văn bằng Pháp ngữ Les Chinois au
Sud-Vietnam (1968) cũng viết tên người này theo chữ Việt là “Quách -
Đàm” (tr.37, tr.283). Gần đây, trong một nghiên cứu về Đồng Minh Hội,
Thomas Engelbert cũng viết tên hai nhân vật Quách Đàm và Hứa Bổn Hòa
bằng chữ Việt, điểm sai này có lẽ do tác giả chủ quan khi tham khảo tài
liệu tiếng Việt.
Vấn đề điều chỉnh tên riêng Quách Đàm cho đúng là Quách
Diệm coi ra phức tạp hơn tên Huỳnh Văn Hoa rất nhiều, bởi trước giờ
nhân vật này chỉ được người Việt biết đến chỉ độc nhất một cái tên, bao
nhiêu bài viết, bài nghiên cứu đã ghi nhận, bây giờ sửa lại thành ra lạ
lẫm.
Cách xử lý vấn đề này của ban biên tập công trình
Southeast Asian Personalities of Chinese Descent - A Biographical
Dictionary khá linh hoạt và đáng để chúng ta tham khảo, khi tác giả Việt
Nam gửi phần viết về Quách Đàm, người biên tập vẫn giữ vậy và ghi tiêu
đề là Quách Đàm, nhưng phần tên chữ Hán lại viết (Guo Yan/Quách Diệm),
và chú thêm “also known as Quách Đàm” (còn được biết với tên Quách Đàm),
đây là cách chấp nhận sai lầm một khi sự sai lầm đã trở thành thói quen
và ảnh hưởng rộng đến xã hội.
Viết sai tên người bình thường đã là chuyện rất vô
duyên, Quách Diệm và Huỳnh Văn Hoa lại thuộc hàng có tên có tiếng mà sự
nghiệp đã ảnh hưởng không nhỏ đến lịch sử kinh tế và văn hóa vùng Sài
Gòn - Chợ Lớn.
Mặt khác, họ là những nhân vật thường xuyên được nhắc
đến bởi các học giả nước ngoài nghiên cứu lĩnh vực Hoa kiều Đông Nam Á,
việc ghi sai tên họ đối tượng dẫn đến tình trạng “từ khóa” (keyword)
trong nghiên cứu bất thông, đương nhiên sẽ cản trở học giới trong nước
tiếp cận và khai thác những vấn đề hoặc thành tựu nghiên cứu mới.
Các quan hệ giao lưu văn hóa trên bình diện quốc tế
ngày càng mở rộng, việc ghi sai họ tên của một nhân vật lịch sử gần đây
phần nào sẽ ảnh hưởng đến bộ mặt văn hóa - du lịch của một thành phố
lớn.
PHẠM HOÀNG QUÂN
Chú Hỏa tên Tây là Jean Baptiste Hui Bon Hoa, tên thật
là Huỳnh Văn Hoa (1848-1901), còn có tên Tú Vinh, hiệu Tình Nham, nguyên
tịch Hạ Môn, Phước Kiến. Tuổi thanh niên sang Sài Gòn làm công cho hiệu
buôn, sau hùn hạp một số thương vụ, lần hồi tích góp được số tiền vốn
mở riêng tiệm cầm đồ bình dân, sau nhờ quan hệ với những người Pháp có
thế lực mới mở thêm việc mua bán nhà đất.
Trở thành đại phú gia, thành lập Công ty Hui Bon Hoa,
tài sản của công ty ở Sài Gòn - Chợ Lớn ước khoảng 30.000 căn nhà phố,
13 tiệm cầm đồ. Huỳnh Văn Hoa có 4 con trai, 11 con gái. Sau Thế chiến
thứ nhất, Công ty Hui Bon Hoa lần lượt mở chi nhánh tại Hạ Môn, Thượng
Hải, Hong Kong, Đài Loan.
Sau Thế chiến thứ hai mở chi nhánh tại các quốc gia
Anh, Pháp, Mỹ, Canada, kinh doanh địa ốc, tiền tệ, mậu dịch quốc tế. Năm
1956 chuyển văn phòng chính sang Paris, năm 1974 gia tộc hầu hết di cư
sang Pháp và các quốc gia khác. Tại Sài Gòn thời Pháp thuộc, tên Hui Bon
Hoa được đặt tên cho một con đường (nay là đường Lý Thái Tổ).
|
Quách Diệm (thường được gọi là Quách Đàm, 1863-1927),
tự Thiệu Trí, hiệu Nhược Ngu, nguyên tịch Long Khê, huyện Triều An,
Quảng Đông. Năm 14 tuổi sang Chợ Lớn mua bán phế liệu, da trâu, sau mở
xưởng thuộc da, lập Công ty Thông Hiệp, kinh doanh xuất nhập khẩu hóa
vật, thổ sản, xưởng rượu, xưởng dệt.
Trong thị trường lúa gạo có mạng lưới thu mua khắp Nam
kỳ, là cổ đông chính nhà máy xay lúa Di Xương, sau lại mở thêm ba nhà
máy Thông Mậu, Thông Thạnh, Thông Nguyên (ở Mỹ Tho).
Lập nhà máy đường Tây Ninh, mở hãng Thông Nguyên thu
mua bông vải ở Campuchia. Lập hãng tàu biển Nguyên Lợi hoạt động vận tải
các tuyến Sài Gòn - Singapore, Hong Kong, Quảng Châu, Sán Đầu (cũng là
những nơi có phân hãng của Thông Hiệp và Di Xương). Năm 1902, Quách Diệm
góp 1/5 tổng số tiền trùng tu Hội quán Nghĩa An, năm 1924 xây chợ Bình
Tây.
|
____________
(*): Huyện Sỹ - Lê Phát Đạt; tổng đốc Phương - Đỗ Hữu Phương; bá hộ Xường - Lý Tường Quan và chú Hỏa - Hui Bon Hoa.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét