Nguyễn Thị Hậu
Chuyện xưa kể
rằng, có thày lang kia được mời chữa bệnh đau bụng cho một người, thày giở sách
thuốc ra tra thấy ghi “đau bụng uống nhân sâm” bèn làm theo. Kết quả người bệnh
chết. Người nhà túm thầy đưa lên quan huyện, thầy bảo tôi chỉ làm theo sách dạy.
Quan bắt mở sách ra xem, thì ra câu ấy còn hai chữ viết ở trang sau, là “đau bụng
uống nhân sâm… tắc tử”.
Ngỡ chỉ là
chuyện cười của cái thời mà tuyệt đại bộ phận dân chúng mù chữ nên chỉ quen
nghe chứ không biết đọc, số rất ít người biết chữ thì chỉ học thuộc lòng và khi
cần thì nói lại cho người khác nghe. Mà sự truyền đạt này tùy thuộc vào việc hiểu
chữ đến đâu… Thế nên mới xảy ra chuyện dở cười dở khóc, chẳng biết kết tội thày
lang đã gây ra “hậu quả nghiêm trọng” thế nào ngoài việc chê trách cái sự học “không
đến nơi đến chốn”.
Nhưng mới mấy
ngày đầu năm nay thôi đã thấy nhiều hiện tượng kiểu “thày lang nhân sâm” xuất
hiện. Từ tấm bandroll quảng cáo có chữ “văn hóa vật thể phi quốc gia” (tuy người
có trách nhiệm nói rằng đó là ảnh photoshop nhưng tôi thì tin là thật, bởi đã
nhiều lần những văn bản sai đều bị đổ cho “cậu đánh máy”!) đến tấm ảnh “tịch điền”
cắt cúp phần trên “cho đẹp” nên mấy cờ phướn có dòng chữ Hán chỉ còn một nửa đều
là những chữ “bất” mang nghĩa tiêu cực. Không khéo vì chuyện này mà tòa soạn trở
nên “bất ổn” chứ chả đùa! Trong thời đại thông tin chỉ cần sơ xảy vì thiếu hiểu
biết chút thôi thì những bandroll hay bức ảnh như thế dễ trở thành việc “tắc tử”
do truyền thông hay mạng xã hội.
Rộng hơn, cứ
mỗi tháng giêng “hội hè miên man” thì tình trạng lễ hội bị biến tướng hoặc phục
dựng vô căn cứ càng trở nên phổ biến. Năm nay Lễ Khai ấn đền Trần đã “nhân bản”
thêm ở nhiều địa phương khác, đến mức một chuyên gia khảo cổ học sau nhiều lần
lên tiếng trong các hội thảo khoa học thì lần này đã phải thẳng thừng trên báo
chí “Việc khai ấn ở đền Trần Tức Mặc là
một xuyên tạc lịch sử!”, không chỉ để khẳng định một sự thật mà còn cảnh báo
cho những lễ hội khác, dưới danh nghĩa “bảo tồn, phát huy di sản văn hóa” nhưng
thực chất là phiên bản, thậm chí là dị bản đang sinh sôi nảy nở nhằm vào mục
tiêu lợi nhuận là chính trong mùa lễ hội.
Nếu chỉ nhìn
hiện tượng phần lớn lễ hội vô cùng bát nháo, lộn xộn thậm chí mất kiểm soát từ
việc chen chúc cướp giật “lộc” của Phật, Thánh… đến việc công khai “hiến tế” động
vật bằng cách thức cổ xưa nhất… Nhiều người dễ dàng buông lời chê bài thậm
chí thóa mạ cả “đám đông” lễ hội lẫn ban tổ chức và người tham dự. Nhưng nếu
nhìn vào thực chất, tất cả hiện tượng đó đều có chung một cái gốc: đó là sự hiểu
biết không đến nơi đến chốn vốn di sản văn hóa cha ông để lại, từ đó việc thực
hành gìn giữ vốn quý đã làm sai lạc ý nghĩa ban đầu của nó. Khi kiến thức có bằng
cách học “đi tắt”, lấy bằng cấp là để “đón đầu” quy hoạch bổ nhiệm, sự hiểu biết chỉ đủ để kiếm lợi thì nhiều lễ hội
là biểu trưng văn hóa tốt đẹp đã trở nên thực dụng và xấu xí trong quan niệm
văn hóa của thời đại toàn cầu.
Có câu nói của một nhà cách mạng nổi tiếng thường
được giảng dạy trong chương trình “quản lý nhà nước” khi nói về nguyên nhân của
những hậu quả xấu dù việc làm có mục đích tốt: “Nhiệt tình + Ngu dốt = Phá hoại”.
Nếu như ngày xưa dân chúng mù chữ thì “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư” là cần thiết
và tốt đẹp thì ngày nay, phần lớn nhân dân đã phổ cập kiến thức phổ thông và hiểu
biết nhiều hơn, vì vậy muốn “vi sư” thì cần biết “vạn chữ”, muốn “vi quan” cũng
phải hiểu “ngàn chữ”, nếu không thế thì xã hội sẽ còn tiếp diễn chuyện dài nhiều
tập “đau bụng uống nhân sâm…”.
Viết đến đây
chợt nhớ cũng khoảng này năm ngoái, ở tỉnh nọ xảy ra một tai nạn cũng thuộc loại
dở khóc dở cười. Anh kia bắt được trong nhà một con chuột, “thấy ghét” và cũng
muốn tiêu diệt con vật có hại, bèn tẩm xăng đốt. Kết quả: nó chạy vào xe hơi,
xe nổ, nhà anh cháy rụi!
Cái ác thường
song hành cùng cái dốt, đã thế lại sốc nổi “nhiệt tình thái quá” thì hậu quả hại
đến chính mình như vậy là điều không thể tránh khỏi!
Sài Gòn 2.2017
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét