MỘT NGÀY ĐÀNG

Một lần ra HÀ NỘI, bạn mời về quê đám giỗ. Ngày chủ nhật, khỏang 9g sáng cả nhóm xuất phát.

Đến gần Phủ Lý thì kẹt xe do phía trước sửa đường gì đó. Từ sáng chưa kịp ăn uống gì nên cả bọn ghé vào một quán nhỏ ven đường, gọi cà phê và mì gói. Có lẽ quán cũng ít khi có khách nên chờ mãi ông chủ quán mới nấu xong ấm nước sôi, pha cà phê bột, đá thì lõng bõng vài cục từ tủ lạnh, mì gói “không người lái” không hành, không rau và dĩ nhiên không thịt! Mình mua ngay một gói kẹo dồi. Ôi, món khoái khẩu của mình từ thời thơ ấu: nó là những khúc kẹo kéo lớn, cắt xéo như miếng dồi, vừa giòn, vừa dẻo, vừa bùi, vừa ngọt, vừa thơm mùi lớp bột nếp phủ ngoài. Nhưng sao miếng kẹo dồi hôm nay không còn mùi vị của ngày xưa, nó cứng quèo và sặc mùi dầu chuối… Tự nhiên thấy mình vô duyên quá khi hớn hở bóc gói kẹo… cứ như thấy người lạ lại vồ vập tưởng như gặp người quen!

Một lúc lâu thì đường cũng thông. Lên xe đi tiếp, cả bọn bàn nhau: nói “kẹt xe” (kiểu Sài Gòn) hay “tắc đường” (theo kiểu Hà Nội) thì đúng? Ừm, có lẽ “kẹt xe” mang ý chủ quan nhiều hơn: do những người tham gia giao thông gây ra, do không tuân thủ luật lệ, đường nhỏ, hay đến giao lộ thì phải nhường nhau một chút, chứ cứ mạnh ai nấy chen thì chẳng nhanh hơn bao nhiêu mà còn gây ra cảnh… đứng đó nhìn nhau và ngửi khói bụi! Còn “tắc đường” mang lý do khách quan nhiều hơn: là do đường hư hỏng hay tai nạn… Nếu lúc đó mọi người đều “biết điều” một chút thì lưu thông cũng chỉ chậm thôi, nhưng nếu cũng mạnh ai nấy chen thì “tắc đường” và “kẹt xe” cùng lúc sẽ xảy ra, và… đó là tình trạng diễn ra thường xuyên hiện nay tại Hà Nội và Sài Gòn. Người Việt Nam mình hình như rất thiếu kiên nhẫn (dù rất thừa thời gian) trong những lúc như thế!

Ngay chân cầu “biên giới” của Hà Nam và Nam Định xe rẽ vào con đường ven con sông nhỏ. A, đường đê. Lại bàn nhau, thời xưa đường thủy là chính, đò ngang đò dọc khắp các con sông lớn nhỏ. Còn đường bộ thì chỉ có tuyến đê chống lũ lụt, có lẽ đây là hệ thống đường bộ dài nhất ở đồng bằng Bắc bộ cho đến trước khi người Pháp vào “khai hóa văn minh”. Hệ thống đê ở lưu vực sông Hồng vĩ đại không kém “trường thành” nhưng ý nghĩa và giá trị nhân văn cao hơn. Nó là thành quả của một quá trình lao động tự giác và hợp tác của nhiều thế hệ, nhiều cộng đồng cư dân để cùng bảo vệ, bảo tồn nơi sinh sống. Vì vậy hàng năm đê thường được gia cố, có khi đắp thêm cho cao hơn, chắc hơn. À, hai vòng thành ngoại và giữa ở Cổ Loa thực chất là đê của Hoàng Giang (một nhánh của sông Hồng nay đã không còn) nên mới đắp vòng vèo men theo bờ sông như thế, chẳng có vuông tròn kiểu ‘thành lũy” gì cả. Khi có chiến tranh, đê là thành và sông là hào, phòng thủ hữu hiệu. Còn thời bình thì “thành” lại /cứ là đê, và được đắp thêm, và lớp đất sau chồng lên lớp trước… hàng trăm năm như vậy, đến tận ngày nay…

Dọc bờ đê có những điếm canh. Mùa lũ lụt canh mức nước lên xuống kịp thời gióng trống thúc đê. Ngày thường có khi là canh trộm cướp, giặc giã… không hiếm khi ban đêm lại là nơi hẹn hò bí mật của trai gái trong làng. Đôi chỗ điếm canh còn biến thành ngôi miếu cổ, thờ người chết đuối xác trôi vào chân đê gần đó, hay là nơi cúng rồi thờ Thủy thần mùa lũ lớn. Cạnh điếm canh, miếu thờ thường có gốc đa, gốc gạo cổ thụ. Trưa hè nắng nóng là nơi nghỉ chân cho khách bộ hành hay người làm đồng… Phía ngoài đê vào mùa đông thường là bãi trồng ngô. Chợt nhớ tê tái, hồi mới 6, 7 tuổi, những buổi sớm mùa đông lạnh buốt cùng bạn bè ra bãi hái rau muối, loại rau dại mọc lúp xúp trong ruộng ngô, hơi sương đêm lấm tấm trên cánh trông như những hạt muối nhỏ phủ dày. Rau muối nấu canh suông ngọt lắm, chả cần bột ngọt!

Vào đến nhà bạn gần 12g (vì lại đi quá ngõ nhà anh một đoạn, tại mải nhìn đàn vịt bầu lạch bạch trắng bờ đê?). Ngôi nhà mới xây xong khang trang, sân vườn rộng rãi. Nhà trên nhà dưới đông người lui tới, ngoài sân đã bắt đầu dựng rạp. Mấy chị em thắp hương xong được giục ngồi ngay vào mâm… Thức ăn đầy mâm cỗ nhưng bạn vẫn dõng dạc gọi bê ra bát canh rau cần nấu cá quả. Dễ đến mấy chục năm mới được ăn lại món canh dân dã này… Nhìn cả bọn ăn uống, tấm tắc, bạn như nở từng khúc ruột!

Chiều, đã đến lúc phải về rồi… không biết bao giờ mới có lại một dịp vui như thế. Thì cứ ra đây, thích thì sẽ lại đi, khó gì… Ôi, giá mà cái gì thích cũng sẽ được?!
Lại một chuyến “bay đêm” về Sài Gòn… Ngồi bên cửa sổ nhìn ánh đèn nhấp nháy trên cánh máy bay trong bầu trời tối đen, nghĩ ngợi linh tinh… Giá mà bây giờ máy bay “bay lạc”, ngược về Hà Nội, nhỉ…?