Ai mà chẳng mơ ước một lần được đến Ai Cập – vùng đất đầy huyền sử của các Pharaong và Kim tự tháp nổi tiếng? Với người làm công việc khảo cổ như tôi giấc mơ ấy lại càng “cháy bỏng”. Một dịp may mắn đã đến khi tôi được đi cùng một nhóm đồng nghiệp khảo cổ và văn hóa trong hành trình khảo sát hệ thống di sản cổ đại tại đất nước Ai Cập.
Mười ngày đi đến một số thành phố lớn nằm ở những vùng địa
hình khác biệt, từ thủ đô Cairo nơi có Kim Tự Tháp Giza kỳ vĩ đi lên phía Bắc đến
thành phố Siwa – một ốc đảo xanh tươi và màu mỡ giữa sa mạc, qua Alexandria
thành phố cảng nổi tiếng thời
cổ đại. Từ đó về lại Cairo rồi đi xuống vùng di sản ở phía nam xung quanh hai
thành phố Aswan và Luxor. Nơi nào cũng có di sản thế giới, thành phố nào cũng
có những công trường khai quật khảo cổ học, nhiều di tích đã xuất lộ sau quá
trình khai quật, chờ được bảo tồn hoặc “giải tỏa” cho công trình mới mọc lên… Ra
khỏi các thành phố thì hệ thống đường bộ đang sửa chữa, mở rộng và tuyến đường
sắt cao tốc được xây mới, khắp nơi đều ngổn ngang và bụi mù mịt… Tưởng như Ai Cập
đang là một công trường khổng lồ như thời kỳ cổ đại, khi các Pharaong xây dựng
Kim Tự Tháp.
***
Ấn tượng về những di sản khảo cổ Ai Cập quá nhiều quá lớn,
đến mức tôi nghĩ chỉ cần đến thêm một di tích nữa chắc chắn tôi sẽ “bội thực” cảm
xúc từ những gì tiếp cận, tiếp nhận trên đất nước này. Tuy nhiên ấn tượng sâu sắc nhất chính
là điểm đến đầu tiên cũng là mong đợi của nhiều người khi đến Ai Cập. Đó chính là
các kim tự tháp – những công trình vĩ đại xây bằng đá vôi và đá hoa cương, hình
chóp 4 mặt hình tam giác và đáy là một hình vuông. Những kim tự tháp Ai Cập đầu
tiên được biết đến nằm ở Saqqara phía tây bắc Memphis. Trong số đó, Kim tự tháp
Djoser là lâu đời nhất được xây dựng vào khoảng từ năm 2630 đến năm 2611 trước
công nguyên ở Vương triều thứ ba. Kim tự tháp này cũng như khu phức hợp xung
quanh do kiến trúc sư Imhotep thiết kế, được xem là những công trình bằng đá
nguyên khối cổ nhất thế giới. Số lượng nhân công để xây các kim tự tháp được ước
tính vào khoảng từ vài chục nghìn cho tới hơn một trăm nghìn người.
Ngày nay nổi tiếng nhất là quần thể Kim tự tháp Giza chỉ
cách trung tâm thù đô Cairo 13 km, được bảo quản tốt
nhất nhờ vào sự bền vững của các công
trình. Đây cũng là một trong bảy kỳ quan thế giới cổ đại và duy
nhất còn tồn tại đến ngày nay. Từ trung tâm Cairo đã
có thể nhìn thấy Kim tự tháp Giza sau làn khói bụi mờ mịt. Ngỡ rằng còn xa
nhưng bất ngờ các kim tự tháp hiện ra sừng sững… Từng nhìn thấy nhiều lần trên phim ảnh, nhất
là trong những bộ phim tài liệu về cuộc khai quật khảo cổ tại đây, nhưng khi
nhìn tận mắt, đứng trước bức tường đá không lồ trong tôi tràn đầy cảm giác
choáng ngợp không sao tả nổi!
Quần thể kim tự tháp nằm trên một khu vực rộng lớn ở bình
nguyên Giza, gồm nhiều kim tự tháp trong đó có ba kim tự tháp lớn nhất là Kim tự
tháp Khufu (còn được biết đến với tên gọi "Kim tự tháp Kheops"); Kim
tự tháp Khafre (hay Kephren); Kim tự tháp Menkaure (hay Mykerinus), một số các
công trình phụ được gọi là "kim tự tháp của Hoàng hậu" cùng với tượng
Đại Nhân sư. Giai đoạn xây dựng tập trung nhất ở đây vào khoảng thế kỷ thứ 25 trước
công nguyên – cách đây hơn 4500 năm. Tại đây, cùng với lăng mộ hoàng gia còn có
một số công trình khác thời Tân Vương triều về sau, một số đền đài bày tỏ sự
sùng kính tới những người được chôn cất tại đó.
"Kim tự tháp Kheops" ban đầu có chiều cao 146,6
mét, mỗi cạnh đáy dài khoảng 230m. Theo thời gian, hầu hết lớp đá vôi trắng mịn
ốp bên ngoài mất đi nên chiều cao của kim tự tháp hiện nay còn 138,5 mét. Các mặt
của kim tự tháp hiện còn là các lớp đá xếp chồng lên nhau giật cấp bậc thang nhỏ
dần lên tới đỉnh. Chỉ kim tự tháp Khafre còn giữ được phần lớp đá ốp màu trắng trên
đỉnh. Trong cái nắng mùa xuân nhưng đã bắt đầu gay gắt đỉnh của kim tự tháp
Khafre sáng lên rực rỡ, từ rất xa đã có thể nhìn thấy rất rõ. Cấu trúc bên gồm kim
tự tháp nhiều bộ phận liên kết với nhau bằng những lối đi phức tạp, lối thoát
khí tạo sự thông thoáng... Chưa kể đến sự tính toán chính xác kiến trúc bên
ngoài và thiết kế bên trong, chỉ một việc là làm thế nào để đưa những khối đá
to lớn có kích thước khác nhau nhưng đều nặng hàng chục tấn lên cao hàng chục,
hàng trăm mét và ghép vào đúng vị trí trong quá trình xây dựng kim tự tháp cũng
đã là một bí ẩn và một kỳ công mà khoa học đến nay vẫn chưa có sự giải thích thật
thỏa đáng.
Sau khi chiêm ngưỡng bên ngoài các kim tự tháp từ mọi hướng,
từ nhiều góc cạnh, từ toàn cảnh đến cận cảnh từng tảng đá vẫn nằm sát nhau qua
hàng ngàn, tôi đi vào hầm mộ của kim tự tháp Kheops – công trình vĩ đại được
coi là tiêu biểu khi nói đến kim tự tháp Ai Cập. Phía dưới cửa vào chính được
xây dựng ở khoảng giữa kim tự tháp có một lối nhỏ đi vào hầm mộ, cao hơn nền chừng 7m, đây là nơi bị đào trộm mộ
từ ngàn năm trước. Càng vào trong lối đi càng dốc ngược, tuy đã được lát ván có
những thanh gỗ đóng ngang chống trơn trượt, có tay vịn, có đoạn dài trần khá thấp,
phải cúi lom khom hoặc người cao lớn thì phải ngồi xuống lần từng bước. Độ dốc
rất cao nên “bò” rất mệt, đúng như đã được cảnh báo: ai có bệnh tim mạch, huyết
áp, bệnh hô hấp thì không nên vào.
Gian phòng chính, nơi chỉ còn lại chiếc quách đá lớn của
pharaong, trần rất cao, toàn bộ được lát bằng những phiến đá lớn mài nhẵn bóng,
hình vẽ trên tường đã mờ theo thời gian. Gian phòng được chiếu sáng bằng đèn
chuyên dụng đủ để cho du khách chụp hình bằng điện thoại mà không cần đèn flat.
Do phải mua vé riêng (giá tương đương vé tham quan toàn khu di tích) nên số lượng
khách vào hầm mộ ít hơn, đảm bảo an toàn cho du khách và hạn chế sự hư hại hầm
mộ. Đứng trước quách đá rất lớn trong gian phòng kín giữa trong lòng một “quả
núi” nhưng không có cảm giác bị tách rời khỏi vũ trụ ngoài kia… Chắc chắn đó là
mục đích quan trọng nhất của việc xây dựng kim tự tháp để các vị pharaong, dù
đã chết nhưng linh hồn vẫn tồn tại trong vũ trụ, sẽ tái sinh trong một thân thể
mới từ “xác ướp”.
Trước đây khu vực Giza là vùng ngoại ô của Cairo, nhưng
giờ đây thành phố đã mở rộng, đặc biệt việc một Bảo tàng hiện đại mới được xây
dựng ở ngay khu vực này - Grand Egyptian Museum – đã tạo nên một không gian thu
ngắn lịch sử “Ai Cập từ quá khứ đến hiện đại” với sự hiện diện của hai công
trình vô cùng kỳ vĩ, đại diện của thời cổ đại là Quần thể kim tự tháp Giza và đại
diện cho thời hiện đại là Grand Egyptian Museum. Cả hai đều là công trình lịch
sử - văn hóa không chỉ của Ai cập mà còn là của cả nhân loại.
***
Các kim tự tháp luôn được coi là biểu tượng của đất nước
Ai Cập từ thời cổ đại đến nay. Việc xây dựng hệ thống kim tự tháp được người Ai
Cập cổ đại lao động trong hàng ngàn năm, như sự đóng góp công sức để được các
pharaong ban cho sự tái sinh như họ. Tín ngưỡng về sự sống, cái chết phổ biến
trên thế giới nhưng riêng ở Ai Cập được cụ thể hóa bằng nhiều công trình vĩ đại
chứa những xác ướp tồn tại lâu bền. Tuy nhiên tục ướp xác phổ biến trong mọi tầng
lớp ở Ai Cập thời cổ, xác ướp người bình dân chôn trong quan tài được đặt vào
những hộc khoét sâu vào lòng núi. Trên đường đi qua hàng ngàn cây số tôi đã
nhìn thấy nhiều “nghĩa địa” như thế, từ xa những ô hộc đều đặn cạnh nhau trông
như những “căn hộ chung cư”. Những hầm mộ khoét vào lòng núi như thế có ở các
thành phố, như ở Alexandria có một hầm mộ khổng lồ, sâu nhiều tầng và có đến
hàng ngàn ô, hộc nhưng đến nay hầu hết các xác ướp đã không còn nữa. Tục lệ này
còn tồn tại rất lâu đến tận sau này.
Kim tự tháp là công trình xây dựng chỉ dành riêng cho một
người với sự bí mật đường đi lối vào để không ai có thể xâm phạm nơi yên nghỉ
và thi thể các pharaong. Có thể nhận thấy hình dáng và kích thước các kim tự
tháp tương tự những trái núi rải rác trên khắp các bình nguyên và sa mạc ở Ai Cập,
mới thấy tưởng đó là các kim tự tháp nhưng đến gần thì nhận ra những núi đá vôi
bị phong hóa. Cảnh quan này đang bị thay đổi nhanh chóng vì nhiều ngọn núi đã bị
phá lấy đá làm đường, xây dựng.
Cho đến năm 2008 có tất cả 138 kim tự tháp đã được khám
phá ở Ai Cập, nhưng gần đây con số này đã trở nên lạc hậu. Theo các nhà khảo cổ
học, các kim tự tháp là lăng mộ của các Pharaon và hoàng hậu trong hai thời kỳ
Cổ vương quốc và Trung vương quốc. Nhưng đến thời kì Tân vương quốc (từ năm
1570 đến khoảng năm 1100 trước công nguyên) bắt đầu hình thành “Thung lũng cổng
vào các vị vua” bên
bờ Tây của sông Nile. Tại đây người Ai Cập đã xây dựng gần trăm lăng mộ cho các
Pharaon và tầng lớp hoàng gia, thượng
lưu Ai Cập của thời kì này. Cũng là những hầm mộ kiên cố trang hoàng lộng lẫy dành
riêng cho từng người, được đào sâu vào lòng dãy núi vòng tròn quanh một thung
lũng. Việc xây dựng khu hầm mộ như vậy chắc chắn nhanh chóng và đỡ tốn kém hơn
rất nhiều việc xây dựng từng công trình đơn lẻ mà vẫn đảm bảo mục đích và ý
nghĩa như kim tự tháp. Nơi đây cũng trở thành một di sản khảo cổ của thế giới
và thu hút du khách không kém gì quần thể kim tự tháp Giza.
"Đích đến của chúng ta không phải là một vùng đất mới,
mà là một cách nhìn mới” như nhà văn Henry Miller đã viết. Ai Cập không chỉ có
một tặng phẩm tự nhiên là sông Nile mà còn là những ngọn núi, dãy núi khắp đất
nước. Kim tự tháp bắt đầu từ quan niệm vĩnh cửu của linh hồn, được xây dựng bằng
trí lực tuyệt vời và sự sức lực vĩ đại của người Ai Cập cổ đại, và tất nhiên, không
thể thiếu nguồn tài lực vô cùng quan trọng từ những ngọn núi đá và dòng chảy sông
Nile. Đó là những gì tôi đã nhận được và trải nghiệm trong hành trình ngắn ngủi
ở nơi đây.
Sài Gòn 23.3.2023. Hình ánh: tác giả
Tác giả bên bức tường Kim tự tháp Kheops
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét