@ Nhân chuyện “mua bán bài báo khoa học”.

 

Bữa hôm tham dự cuộc họp góp ý việc chuyển báo Khoa học Phổ thông thuộc Liên hiệp các hội KHKT.TPHCM thành tạp chí Khoa học phổ thông (sẽ) trực thuộc UBNDTP. Trong số mấy người được chủ tọa mời phát biểu tôi chú ý đến ý kiến của 2 PGS.TS.

Hai vị này đều đề nghị TC Khoa học Phổ thông mới phải là một TC khoa học dành để đăng tải bài của các nhà nghiên cứu, đặc biệt – họ nhấn mạnh - làm sao phải là TC có tính điểm cho bài báo, như vậy sẽ thu hút người làm luận án TS, người làm hồ sơ PGS, GS gửi đăng bài, từ đó TC có thể thu phí – một nguồn kinh phí để hoạt động.

 Ý kiến này có hai vấn đề mà bữa đó tôi đã trao đổi lại như sau.

1/ Báo KHPT hình thành và phát triển đã mấy chục năm, luôn hoàn thành tốt sứ mệnh KHOA HỌC VÀ/MÀ PHỔ THÔNG. Đó là đăng tải các kiến thức khoa học dưới dạng phổ thông, cập nhật tri thức cho xã hội, đồng thời vận dụng kiến thức khoa học vào nhiều lĩnh vực của đời sống, nhất là lao động sản xuất. Tất nhiên báo cũng có chức năng thông tin chính trị, xã hội như nhiều tờ báo khác. Qua việc thực hiện chức năng này mà báo KHPT đã làm tốt vai trò của Hội LHKHKT là tập hợp các nhà khoa học (nhất là những người đã hưu trí, có thời gian và điều kiện quan tâm, tham gia công tác xã hội), những người quan tâm đến các lĩnh vực KHKT, phổ biến kiến thức, tri thức cho cộng đồng và đưa KHKT đi vào đời sống.

Nay chủ trương tờ báo thành Tạp chí Khoa học phổ thông thì sứ mệnh của TC vẫn là như thế. Nhưng với vị thế một TC thì “ý nghĩa khoa học và thực tiễn” của những thông tin, bài báo phải cao hơn. Sự gắn bó giữa những người nghiên cứu/tổ chức khoa học và xã hội/doanh nghiệp càng chặt chẽ hơn, thúc đẩy khoa học ứng dụng phát triển, đồng thời góp phần nâng cao tri thức cho cộng đồng.
 Nếu chỉ chuyển thành một “tạp chí khoa học” thì không còn đúng tên gọi và chức năng của KHPT nữa. Mặt khác như vậy là xem nhẹ vai trò lan truyền và nâng cao tri thức cho xã hội – một trong những trách nhiệm quan trọng của các nhà khoa học. Chưa kể phần lớn người tham gia công việc truyền bá kiến thức là những nhà khoa học đã về hưu, có thời gian hơn khi còn phải làm công tác quản lý.

 2/ Việc tích lũy điểm công trình cho việc phong chức danh PGS, GS, hay cho đủ bài báo để bảo vệ LA TS, luận văn thạc sĩ là việc cần thiết. Hiện nay đã có hệ thống các TC khoa học từ Viện hàn lâm KHXH, KHTN, KHKT đến các Viện chuyên ngành, hệ thống tạp chí của các trường đại học trung ương và địa phương, chưa kể nhiều tạp chí nước ngoài... Đây là môi trường thuận lợi để có thể gửi đăng bài nghiên cứu có chất lượng. Đa số những tạp chí khoa học có uy tín đều mời các nhà khoa học cùng lĩnh vực phản biện bài gửi đến, sau khi trao đổi tác giả sẽ chỉnh sửa để chất lượng bài tốt hơn. Việc đóng một khoản phí cho tạp chí chính là một phần chi phí mời người phản biện chứ không phải cứ đóng tiền là bài sẽ được đăng.

 Với một hệ thống TC khoa học đa dạng như vậy, người làm khoa học thật sự không thiếu nơi để công bố công trình khoa học, người nghiên cứu nghiêm túc sẽ không lựa chọn một tạp chí không ai biết để gửi đăng công trình của mình. Bởi vì bài đăng ở đâu sẽ cho biết trình độ của người viết thế nào. Từng là Tổng biên tập Tạp chí Nghiên cứu phát triển của Viện NCPT TPHCM, tôi biết rằng để có một bài viết chất lượng tốt đăng tạp chí thì không hề nhanh chóng và dễ dàng.

 Có thể thấy ý kiến trên của hai vị PGS.TS đã phản ánh thực tế hiện nay có một số cá nhân hay tập thể “nghiên cứu khoa học” có nhu cầu là chỉ cần có TC đăng bài của mình. Vì nhu cầu này nên có tạp chí mới ra đời đã muốn (và được!) xếp vào danh sách những TC được tính điểm công trình. Và ngược lại, có những tạp chí như vậy nên chất lượng nhiều “bài đăng tạp chí” chưa thật sự là nghiên cứu khoa học.

 #vunvatdoithuong 29.8.2020